Τι συμβαίνει με τις επώδυνες αναμνήσεις μας;

Σύμφωνα με μελέτες και μέσα απ' την κλινική εμπειρία παρατηρούμε πως οι αναμνήσεις που κωδικοποιούνται κατά τη διάρκεια στιγμών τραύματος είναι διαφορετικές από τις συνηθισμένες αναμνήσεις.

Οι συνηθισμένες αναμνήσεις έχουν αφηγηματική μορφή, έχουμε δηλαδή την ικανότητα να τις επαναφέρουμε και να μιλήσουμε για αυτές χωρίς κάποια συναισθηματική φόρτιση σε αντίθεση με τις αναμνήσεις που κωδικοποιούνται κατά τη διάρκεια στιγμών τραύματος.

Οι τραυματικές αναμνήσεις δεν έχουν ροή, συνέχεια και σύνδεση περιγραφής με αντίστοιχο συναίσθημα. Είναι συναισθηματικά ζωντανές, μη συμπυκνωμένες και συχνά διαχωρισμένες από το πρωτογενές σύστημα μνήμης. Δεν μπορούν να ανακληθούν κατά βούληση, αλλά αναδύονται απρόσκλητα ως απάντηση σε "εναύσματα" που μπορούν να πυροδοτούν το τραύμα και συνοδεύονται με έντονα συναισθήματα. Συχνά, αλλά όχι πάντα, περιέχουν ζωντανές εικόνες, επιπλέον μπορεί να εμφανίζονται και ως σωματικές αισθήσεις. Για παράδειγμα κάποια συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου που συνδέεται με ένα επώδυνο γεγονός του παρελθόντος μπορεί να επανέρχεται στο σήμερα την ίδια χρονική περίοδο ένας σωματικός πόνος, όπως έντονος πόνος στο στομάχι!

Η συνήθης μνήμη περιλαμβάνει το συναίσθημα που μπορεί συνεχώς να διαμορφώνεται. Οι αναμνήσεις συνήθως δεν παράγουν συντριπτική συγκίνηση. Όταν το επιθυμούμε η μνήμη μας είναι διαθέσιμη για συνειδητή ανάκληση, άλλες φορές περισσότερο και άλλες λιγότερο. Ακόμη και όταν η μνήμη επαναφέρει αναμνήσεις που έρχονται στο προσκήνιο κάνοντας ξαφνική εμφάνιση από ένα συνειρμικό ίσως ερέθισμα (ίσως από ένα άρωμα που θα μυρίσουμε και θα θυμηθούμε κάτι) , είναι δυνατόν να διατηρηθεί ο εκούσιος έλεγχος, και μπορούμε να οδηγήσουμε την σκέψη μας σε άλλα θέματα αν το θελήσουμε. Όταν όμως επανέρχονται τραυματικές εμπειρίες η διαδικασία αυτή δεν είναι τόσο εύκολη. Συνήθως τα συναισθήματα που συνδέονται με ψυχολογικές πληγές είναι κατακλυσμιαία.

Το τραύμα διαταράσσει επίσης τις ψυχοφυσιολογικές διεργασίες που διευκολύνουν τη δημιουργία ιστοριών. Μέσα απ' την αφήγηση μπορεί κανείς να διακρίνει την σύνδεση του συναισθήματος με τα ψυχικά γεγονότα και την νοητική επεξεργασία τους.

Η νόηση είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας στον εγκεφαλικό φλοιό, ενώ η συναισθηματική επίδραση ενός γεγονότος παράγεται στο μεταιχμιακό σύστημα. Κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, η δραστηριότητα του μεταιχμιακού συστήματος αυξάνεται και ο οργανισμός μας βρίσκεται σε κατάσταση εγρήγορσης προκειμένου να προβεί σε όσες ενέργειες χρειάζεται για να μην κινδυνεύσει η αυτοσυντήρηση του. Ταυτόχρονα, η εγκεφαλική δραστηριότητα αναστέλλεται σχετικά. Οι αναμνήσεις που κωδικοποιούνται κατά τη διάρκεια τέτοιων περιόδων είναι συναισθηματικά έντονες και από γνωστικής άποψης αποδιοργανωμένες.

Ο ψυχισμός μας μπορεί να αφομοιώσει εμπειρίες που είναι ήδη γνώριμες και κατανοητές, το τραύμα είναι ψυχολογικά ξένο , απροσδόκητο και απειλητικό και δεν μπορεί να αφομοιωθεί. Οι πληροφορίες ή οι εμπειρίες που είναι πολύ ασυμβίβαστες με τα βιώματα μας, δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές. Δεδομένου ότι το τραύμα είναι πληροφορία που είναι εξαιρετικά ασυμβίβαστη, δεν μπορεί να ενσωματωθεί χωρίς σημαντικές αλλαγές στα υπάρχοντα σχήματα του ψυχισμού μας. Τα τραυματικά γεγονότα κωδικοποιούνται ως πληροφορίες που είναι επικίνδυνες και διαταράσσουν βαθιά ριζωμένες υποθέσεις για τον εαυτό και τον κόσμο. Αμφισβητούμε τις επισφαλείς υποθέσεις ότι ο εαυτός είναι καλός και άξιος, ότι ο κόσμος είναι καλοπροαίρετος και δίκαιος.

Αυτές οι δυσκολίες μπορούν να ξεπεραστούν και υπάρχει η δυνατότητα να τις επεξεργαστούμε, εάν μπορέσουμε να οργανώσουμε τα συναισθήματα μας και να δώσουμε νόημα στην τραυματική εμπειρία, δημιουργώντας μια ιστορία που θα μπορέσει να νοηματοδοτήσει αυτό που έχουμε ζήσει.

Για να δοθεί νόημα σε κάτι επώδυνο χρειάζεται να διανύσουμε μια θεραπευτική πορεία που θα πάρει χρόνο, γιατί είναι εγγενές χαρακτηριστικό του ψυχισμού να εμφανίζει ενδοψυχική αποσύνδεση από το τραυματικό γεγονός, δημιουργώντας προστατευτικό τείχος άμυνας.

Οι επίμονες και διεισδυτικές ιδιότητες μιας τραυματικής εμπειρίας ή ενός τραυματικούς γεγονότος αντανακλούν την αποτυχία του ψυχισμού να οργανώσει και να συγκροτήσει ένα συναισθηματικά φορτισμένο υλικό. Δυσκολευόμαστε να βάλουμε σε λόγια αυτά που μας έχουν πονέσει.

Αυτές οι ιδιαίτερα φορτισμένες επιδράσεις θα είναι τελικά οργανωμένες, δηλαδή τόσο εκφρασμένες όσο και συγκροτημένες, μόνο όταν η ιστορία της τραυματικής εμπειρίας μπορεί να ειπωθεί πλήρως.

Μια επώδυνη εμπειρία αρχίζει να επουλώνεται όταν μπορούμε να την διηγηθούμε με αρχή, μέση και τέλος, τότε μπορεί να θεωρηθεί μια ιστορία ολοκληρωμένη. Μια ιστορία που καθώς θα την ανακαλούμε θα συνδέεται το γεγονός που περιγράφουμε με το αντίστοιχο συναίσθημα .

Αν εξιστορούμε κάτι που μας πονά πολύ και γελάμε , μάλλον χρειάζεται να σκεφτούμε πως ο ψυχικός μας κόσμος χρησιμοποιεί αυτόν τον μηχανισμό άμυνας προ στιγμήν για να μας "προστατεύσει" παροδικά.

Θεανώ Μακαρούνα

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια